Rozwój religijny dziecka

Gdy przychodzi na świat nasze pierwsze dziecko, jako świeżo upieczeni rodzice nieraz zadajemy sobie pytanie "i co teraz?", "jak temu dziecku przekazać wiarę w Boga?". Sobór watykański II określił rodzinę jako domowy kościół, więc ma ona obowiązek kierować rozwojem religijnym dziecka. Rodzice są pierwszymi, podstawowymi nauczycielami, wychowawcami i opiekunami dziecka, ponieważ oddziaływują na nie najwcześniej i najdłużej. To oni decydują o nauce i wychowaniu religijnym swojego dziecka kierując w ten sposób jego rozwojem.

Wychowanie religijne przechodzi przez pewne etapy, których celem jest, aby złączyć dziecko z Bogiem przez poznanie Go.

Po urodzeniu rodzice powinni zatroszczyć się, aby jak najszybciej ochrzcić swoje potomstwo. Po przyjęciu tego sakramentu dziecko włączone jest do Kościoła. Również rodzice chrzestni powinni kształtować religijność ochrzczonego.

W okresie noworodkowym (do I m-ca) procesy świadomości poznawczej są bardzo ograniczone, kora mózgowa nie jest ukształtowana, więc w tym czasie nie można wpłynąć na jego rozwój.

U dziecka w wieku niemowlęcym (do 1 r. życia) kształtuje się kora mózgowa i zaczyna już ono rozumieć zachowania otoczenia, w którym przebywa, zauważa znacznie więcej niż się na ogół przypuszcza. Należy, więc ukazywać mu życie religijne, zanim zacznie mówić, choć przejawy tego życia przyjmuje raczej intuicyjnie niż rozumowo. Pieszcząc dziecko ( np. przytulając je) pokazujemy, że Bóg nas kocha, a modląc się przy jego łóżeczku, że potrzebujemy rozmowy z Najwyższym. Ważne jest też, w jaki sposób odnoszą się do siebie jego rodzice, czy się szanują i kochają, bowiem to oni jako pierwsi obrazują, jaki jest Bóg.

Psychologia rozwojowa poucza, że w okresie poniemowlęcym (od 1 do 3 r. życia) powinno wykorzystać się zmiany i możliwości rozwojowe tego wieku i aktywizować ich przebieg. W tym czasie wzrasta tkanka nerwowa i w związku z tym następuje doskonalenie procesów poznawczych.

Dziecko domaga się informacji o rzeczach czy faktach, które je interesują bądź intrygują oraz zadaje wiele pytań. Jednym z jego ulubionych zajęć jest słuchanie opowiadań. Należy wykorzystać to i rozmawiać z dzieckiem o Bogu.

Mała osoba uczy się w tym okresie modlić i nazywać Boga w prosty sposób. Rodzice powinni uczyć swoje maleństwo prostych modlitw, gdy tylko zacznie mówić. Kiedy będzie się zachęcać dziecko, samo będzie chciało zwracać się do Boga. Sposób, w jaki rodzice uczą modlitwy w dużym stopniu wpływa na jej pojęcie, na całe życie dziecka.

Charakterystyczne w tym wieku jest myślenie obrazowe, rozwija się poznawanie zmysłowo - spostrzeżeniowe. Lubi ono oglądać obrazki i rysować. Wiedząc o tym, można np. ukazywać prawdy zawarte w Ewangelii za pomocą rysunków.

Kolejnym etapem rozwoju religijnego jest poznanie Boga, dziecko jest zdolne do tego przez poznanie własnego "ja". Bóg powinien być ukazany jako ktoś dobry, który wszystko widzi i opiekuje się ludźmi.

W okresie przedszkolnym (od 3 do 7 r. życia) u dziecka następuje doskonałość funkcjonalna i strukturalna tkanki nerwowej. Zazwyczaj w wieku 3 - 4 lat zaczyna ono rozumieć słowa modlitwy "Ojcze nasz" i tworzy obraz Boga patrząc na rodziców, szczególnie na ojca. Ten powinien starać się, aby nie zniekształcić tego obrazu.

Przedszkolaki nadal zadają pytania, ale domagają się bardziej rozbudowanych i pełniejszych odpowiedzi.

Między 3 a 5 rokiem życia powinno się mówić o Bogu Stwórcy - o stworzeniu świata i człowieka, o miłości Boga; należy posługiwać się przy tym opowiadaniami biblijnymi.

Można też przedstawić historię Jezusa i budzić miłość do Niego. Trzeba jednak doprowadzić ją do zmartwychwstania, aby miało pełny wizerunek Chrystusa

Rodzice powinni nauczyć dziecko, że najważniejszym owocem modlitwy jest spotkanie z Bogiem, a nie otrzymanie jakiegoś daru.

Oprócz "Modlitwy Pańskiej" wskazane jest, aby nauczyć małego człowieka "Pozdrowienia Anielskiego" i przy okazji powiedzieć mu o Maryi jako o matce Jezusa. Wytłumaczyć należy także, że opiekuje się nim Anioł Stróż i przekazać mu modlitwę "Aniele Boży".

Należy powiedzieć dziecku o szatanie, ale nie przedstawiać go jako diabła z rogami mieszającego smołę. Winno się przedstawić śmierć jako coś, co zaczyna życie a nie kończy je. Można opowiadać dzieciom historie apostołów i świętych, opowiadać o Ojcu Świętym i nauczyć je szacunku do duchownych.

W młodszym wieku szkolnym (od 7 do 11 r. życia) następuje doskonalenie procesów świadomości poznawczej. Aby przyczynić się do dalszego rozwoju religijnego dziecka, należy wprowadzić je do liturgii Kościoła, troskliwie starać się, aby dziecko zrozumiało znaczenie Mszy świętej i przygotować je do sakramentu pokuty i komunii świętej.

W tym okresie powinno wprowadzić dziecko w światopogląd chrześcijański. Powinien on być związany z wiarą w Chrystusa i przewodniczyć w życiu człowieka, i być podstawowym motywem jego działania. Rodzice kształtując ten światopogląd przekazują dziecku prawdy wiary, które utrwalają własnym przykładem.

Podstawą wychowania religijnego dziecka jest katecheza rodzinna. Sobór Watykański II określił ją jako "pierwszy środek" w tym wychowaniu.

Dla rozwoju religijnego ważne są: atmosfera, miłość, szczerość i zaufanie w rodzinie. Wynika z tego, że rozwój zależy od warunków, w jakich żyje dziecko. Duży wpływ ma także otoczenie, więc to od jego zachowania zależy czy będzie się ono rozwijać pod względem religijnym czy też nie. Dzieciństwo jest także okresem szybkich i ogromnych zmian psychicznych oraz fizycznych, procesem przygotowawczym człowieka do młodości i dorosłości, a w rezultacie samodzielności oraz odpowiedzialności. Przed rodziną stoi, więc wielkie zadanie, aby kierowała rozwojem swoich pociech w sposób progresywny - aby te nie "stały w miejscu" ale stale rozwijały swoją religijność i osobowość.


Marta i Tomasz Wasiukiewicz

Na podstawie:

"Psychologia"
Stanisław Gerstmann, PZWS Warszawa '69

"Miłość, małżeństwo, rodzina"
pod red. F. Adamskiego Wyd. Apostolstwa Modlitwy Kraków '85

"Rady dla rodziców"
ks. Gaston Courtois Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne Olsztyn '87

"Wartości - społeczeństwo - wychowanie"
pod red. F. Adamskiego, Uniwersytet Jagielloński Kraków '95

"Rodzina i dziecko"
pod red. M. Ziemskiej PWN Warszawa'79